Η Γαλλική λογοτεχνία του 18ου αιώνα
Η γαλλική λογοτεχνία του 18ου αιώνα περιλαμβάνει τα έργα ανάμεσα σε δύο χρονικά ορόσημα: το 1715, με την αρχή της Αντιβασιλείας μετά το θάνατο του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και το 1799, με το τέλος της Γαλλικής επανάστασης.
Για τη Γαλλία όλο αυτό το διάστημα ήταν μια περίοδος ταραχών που κατέληξε σε μια βίαιη επανάσταση.Το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα αιώνων κατέρρευσε, δίνοντας τη θέση του σε μια νέα τάξη.
Δύο είναι τα βασικά κινήματα του αιώνα: ο Διαφωτισμός, ιδεολογικό κίνημα, μια μεγάλη διανοητική και κοινωνική ώσμωση που προετοίμασε τη Γαλλική επανάσταση και ο πρώιμος ρομαντισμός, λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που υπερίσχυσε σταδιακά του κλασικού ιδεώδους του προηγούμενου αιώνα.
Για τη Γαλλία όλο αυτό το διάστημα ήταν μια περίοδος ταραχών που κατέληξε σε μια βίαιη επανάσταση.Το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα αιώνων κατέρρευσε, δίνοντας τη θέση του σε μια νέα τάξη.
Δύο είναι τα βασικά κινήματα του αιώνα: ο Διαφωτισμός, ιδεολογικό κίνημα, μια μεγάλη διανοητική και κοινωνική ώσμωση που προετοίμασε τη Γαλλική επανάσταση και ο πρώιμος ρομαντισμός, λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που υπερίσχυσε σταδιακά του κλασικού ιδεώδους του προηγούμενου αιώνα.
Ιστορικό πλαίσιο
Η βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ΄ ήταν το απόγειο της γαλλικής μοναρχίας, ο 18ος αιώνας όμως παρακολούθησε την κατάρρευση του καθεστώτος και την πτώση της βασιλείας. Η αντιβασιλεία του δούκα της Ορλεάνης (1715-1723) χαρακτηρίστηκε από μια χαλάρωση τόσο των ηθών όσο και της βασιλικής εξουσίας. Κατά τη βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΕ΄(1715 -1774 ) η Γαλλία υπέστη μια χρεοκοπία συμπαρασύροντας στην οικονομική καταστροφή πολλούς καταθέτες το 1720, υπέστη επίσης σημαντικές ήττες και έχασε τις αποικίες της στην Ινδία και τον Καναδά. Οι οικονομικές δυσκολίες και το κλίμα κοινωνικής σύγχυσης αυξήθηκαν και ενθάρρυναν το κίνημα της πολιτικής αμφισβήτησης.
Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄(1774 -1791) προσπάθησε να κάνει κάποιες μεταρρυθμίσεις αλλά απέτυχε λόγω της αντίδρασης των ευγενών που δεν ήθελαν να χάσουν τα προνόμιά τους. Η πολιτική ταραχή τον ανάγκασε να συγκαλέσει τις Γενικές Τάξεις. Η τρίτη τάξη έδειξε την επαναστατική δυναμική της με την κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου 1789 και η Γαλλική επανάσταση ξέσπασε. Η πρώτη Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1792. Μετά από σύντομη διακυβέρνηση του Διευθυντηρίου, στην εξουσία ανέβηκε ο Ναπολέοντας το 1799.
Περισσότερα για την ιστορία του 18ου αιώνα εδώ
Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄(1774 -1791) προσπάθησε να κάνει κάποιες μεταρρυθμίσεις αλλά απέτυχε λόγω της αντίδρασης των ευγενών που δεν ήθελαν να χάσουν τα προνόμιά τους. Η πολιτική ταραχή τον ανάγκασε να συγκαλέσει τις Γενικές Τάξεις. Η τρίτη τάξη έδειξε την επαναστατική δυναμική της με την κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου 1789 και η Γαλλική επανάσταση ξέσπασε. Η πρώτη Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1792. Μετά από σύντομη διακυβέρνηση του Διευθυντηρίου, στην εξουσία ανέβηκε ο Ναπολέοντας το 1799.
Περισσότερα για την ιστορία του 18ου αιώνα εδώ
Η κοινωνία
Μετά το θάνατο του Λουδοβίκου ΙΔ΄ το 1715 παρατηρήθηκε μια έντονη αντίδραση ενάντια στην αυστηρότητα που είχε επιβάλει τα τελευταία χρόνια στην Αυλή η Μαντάμ ντε Μεντνόν. Εμφανίστηκε μια κυνική ανηθικότητα, που ενθαρρύνθηκε από την ατμόσφαιρα χαλαρότητας που βασίλευε στα σαλόνια: γελούσαν ακόμη και με τις ήττες της Γαλλίας, η ζωή είχε γίνει ένα παιχνίδι.
Ενώ κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα η βασιλική Αυλή ήταν ο καθοδηγητής του καλού γούστου και το καλλιτεχνικό και πολιτιστικό κέντρο της Γαλλίας, αυτή η κατάσταση ανατράπηκε. Πλέον η κίνηση των ιδεών γινόταν εναντίον της Αυλής. Τον διανοητικό και κοινωνικό ρόλο της τον αντικατέστησαν τα σαλόνια, τα καφέ και οι λέσχες. Οι φιλόσοφοι, όπως ονομάστηκαν οι διανοητές του Διαφωτισμού, σύχναζαν σ'αυτά και κήρυτταν τις νέες ιδέες, πρεσβεύοντας τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο και απαιτώντας αλλαγές στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία.
Εν τω μεταξύ, η γαλλική κοινωνία κατά το 18ο αιώνα εξακολουθούσε να είναι χωρισμένη σε τρεις τάξεις, όπως ακριβώς την περίοδο του Μεσαίωνα: τον Κλήρο, τους Ευγενείς, που κατείχαν όλα τα προνόμια και την Τρίτη τάξη που αποτελούσε το 98% του πληθυσμού και είχε μόνο υποχρεώσεις. Η τρίτη τάξη, που ήταν απολύτως ανομοιογενής και αποτελούνταν από τους αστούς, δηλαδή εμπόρους, τραπεζίτες, βιομήχανους αλλά και αγρότες, επαγγελματίες και εργάτες και ιδιαίτερα η ανερχόμενη αστική τάξη ενστερνίστηκε τις ιδέες του Διαφωτισμού και επεδίωκε μεταρρυθμίσεις.
Ενώ κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα η βασιλική Αυλή ήταν ο καθοδηγητής του καλού γούστου και το καλλιτεχνικό και πολιτιστικό κέντρο της Γαλλίας, αυτή η κατάσταση ανατράπηκε. Πλέον η κίνηση των ιδεών γινόταν εναντίον της Αυλής. Τον διανοητικό και κοινωνικό ρόλο της τον αντικατέστησαν τα σαλόνια, τα καφέ και οι λέσχες. Οι φιλόσοφοι, όπως ονομάστηκαν οι διανοητές του Διαφωτισμού, σύχναζαν σ'αυτά και κήρυτταν τις νέες ιδέες, πρεσβεύοντας τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο και απαιτώντας αλλαγές στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία.
Εν τω μεταξύ, η γαλλική κοινωνία κατά το 18ο αιώνα εξακολουθούσε να είναι χωρισμένη σε τρεις τάξεις, όπως ακριβώς την περίοδο του Μεσαίωνα: τον Κλήρο, τους Ευγενείς, που κατείχαν όλα τα προνόμια και την Τρίτη τάξη που αποτελούσε το 98% του πληθυσμού και είχε μόνο υποχρεώσεις. Η τρίτη τάξη, που ήταν απολύτως ανομοιογενής και αποτελούνταν από τους αστούς, δηλαδή εμπόρους, τραπεζίτες, βιομήχανους αλλά και αγρότες, επαγγελματίες και εργάτες και ιδιαίτερα η ανερχόμενη αστική τάξη ενστερνίστηκε τις ιδέες του Διαφωτισμού και επεδίωκε μεταρρυθμίσεις.
Η Γαλλία στον κόσμο
Παρόλο που η Γαλλία έχασε τη στρατιωτική της υπεροχή εξακολούθησε να αποτελεί το κέντρο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ζωής και τον 18ο αιώνα. Παρέμεινε πρότυπο σε όλη την Ευρώπη στη λογοτεχνία, τις τέχνες, τη μόδα, την κομψότητα και το πνεύμα. Ξένοι ηγεμόνες, όπως ο Φρειδερίκος Β' της Πρωσίας και η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας, προσκαλούσαν και αλληλογραφούσαν με τους μεγάλους Γάλλους στοχαστές. Η φιλοσοφία παρουσιάζεται ως ένα ιδανικό της ειρήνης και του πολιτισμού.
Τα λογοτεχνικά είδη του 18ου αιώνα
Διαφωτισμός και λογοτεχνία
H πρωτοτυπία του Διαφωτισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η έκφραση ιδεών εντάσσονταν στη λογοτεχνία - όσοι αποκαλέστηκαν "Φιλόσοφοι" ήταν άνθρωποι των γραμμάτων και μέσα από τα λογοτεχνικά έργα τους διέδιδαν τις νέες ιδέες. Επηρεασμένοι από τους προδρόμους Φοντενέλ και Μπαιλ, όπως επίσης και από τις μεταφράσεις του έργου του Άγγλου φιλόσοφου Τζον Λοκ, οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού, ο Βολταίρος, ο Μοντεσκιέ, ο Ντενί Ντιντερό και ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, άνοιξαν νέους δρόμους στη σκέψη.
Τα μεγάλα έργα είναι πολλά και ανήκουν σε διαφορετικά είδη.
Βολταίρος: Η παρουσία του σε όλα τα λογοτεχνικά είδη ήταν καθοριστική για τον αιώνα: διέδωσε τη σκέψη του μέσω του έργου του που αποτελείται από φιλοσοφικά μυθιστορήματα (ή διηγήματα) όπως Μικρομέγας (1752), Καντίντ (1759) και Ζαντίγκ ή το πεπρωμένο(1747), Αγγλικές ή Φιλοσοφικές επιστολές (1734) έργο που διατάχθηκε το κάψιμό του λόγω της κριτικής κατά των ευγενών και του κλήρου, δοκίμια όπως η Πραγματεία περί της ανεκτικότητας (1763), ποίηση, θέατρο.
Μοντεσκιέ: Έγραψε το επιστολικό μυθιστόρημα Περσικά Γράμματα (1721), όπου, συνδυάζοντας τη λογοτεχνία με τη φιλοσοφία και την πολιτική, χρησιμοποίησε το τέχνασμα της αλληλογραφίας δύο Περσών αξιωματούχων που βρέθηκαν στο Παρίσι και αλληλογραφούσαν με φίλους τους και μέσα από τη ματιά του ξένου παρουσίαζαν με λεπτή σάτιρα μια ειρωνική εικόνα της γαλλικής κοινωνίας. Διάσημο έργο του επίσης το δοκίμιο το Πνεύμα των Νόμων (1748).
Ντιντερό: με κύριο έργο του την Εγκυκλοπαίδεια αλλά και πληθώρα άλλων, όπως Φιλοσοφικές σκέψεις, 1746, που διατάχθηκε το κάψιμό τους, Ο περίπατος του σκεπτικιστή, 1747, το Συμπλήρωμα στο Ταξίδι του Μπουγκενβίλ, (1775).
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ: Ο Ρουσσώ υποστήριζε ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε καλός, αλλά έχει διαφθαρεί από τους κοινωνικούς θεσµούς: προορισµένη για την ευτυχία και την αρετή, η φύση του νοθεύτηκε από την ανάπτυξη των γνώσεων και τη σαγήνη που ασκούν η πολυτέλεια και η ισχύς. Επιδίωξε µια νέα σύνθεση της φύσης µε την κουλτούρα, που δεν θα προδίδει την ουσία του ανθρώπου. Έργα του το Κοινωνικό συμβόλαιο (1762), ο Αιμίλιος ή περί αγωγής (1762), Η νέα Ελοΐζα, (1761).
Αββάς Γκιγιώμ-Τομά Ρενάλ: η Ιστορία των δύο Ινδιών
Σ' αυτή τη λογοτεχνία ιδεών συμμετέχουν επίσης οι κωμωδίες του Μαριβώ και του Μπωμαρσέ και φυσικά το μεγάλο έργο της Εγκυκλοπαίδειας, με πρωτεργάτες τον Ντενί Ντιντερό και τον Ζαν λε Ρον Ντ'Αλαμπέρ, με τους 35 τόμους της, που δημοσιεύθηκε από το 1750 έως 1772, καθώς και μεγάλη ποικιλία κειμένων ποικίλου μήκους και σημασίας: δοκίμια, ομιλίες, διάλογοι, άρθρα, συνεντεύξεις ...
Τα μεγάλα έργα είναι πολλά και ανήκουν σε διαφορετικά είδη.
Βολταίρος: Η παρουσία του σε όλα τα λογοτεχνικά είδη ήταν καθοριστική για τον αιώνα: διέδωσε τη σκέψη του μέσω του έργου του που αποτελείται από φιλοσοφικά μυθιστορήματα (ή διηγήματα) όπως Μικρομέγας (1752), Καντίντ (1759) και Ζαντίγκ ή το πεπρωμένο(1747), Αγγλικές ή Φιλοσοφικές επιστολές (1734) έργο που διατάχθηκε το κάψιμό του λόγω της κριτικής κατά των ευγενών και του κλήρου, δοκίμια όπως η Πραγματεία περί της ανεκτικότητας (1763), ποίηση, θέατρο.
Μοντεσκιέ: Έγραψε το επιστολικό μυθιστόρημα Περσικά Γράμματα (1721), όπου, συνδυάζοντας τη λογοτεχνία με τη φιλοσοφία και την πολιτική, χρησιμοποίησε το τέχνασμα της αλληλογραφίας δύο Περσών αξιωματούχων που βρέθηκαν στο Παρίσι και αλληλογραφούσαν με φίλους τους και μέσα από τη ματιά του ξένου παρουσίαζαν με λεπτή σάτιρα μια ειρωνική εικόνα της γαλλικής κοινωνίας. Διάσημο έργο του επίσης το δοκίμιο το Πνεύμα των Νόμων (1748).
Ντιντερό: με κύριο έργο του την Εγκυκλοπαίδεια αλλά και πληθώρα άλλων, όπως Φιλοσοφικές σκέψεις, 1746, που διατάχθηκε το κάψιμό τους, Ο περίπατος του σκεπτικιστή, 1747, το Συμπλήρωμα στο Ταξίδι του Μπουγκενβίλ, (1775).
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ: Ο Ρουσσώ υποστήριζε ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε καλός, αλλά έχει διαφθαρεί από τους κοινωνικούς θεσµούς: προορισµένη για την ευτυχία και την αρετή, η φύση του νοθεύτηκε από την ανάπτυξη των γνώσεων και τη σαγήνη που ασκούν η πολυτέλεια και η ισχύς. Επιδίωξε µια νέα σύνθεση της φύσης µε την κουλτούρα, που δεν θα προδίδει την ουσία του ανθρώπου. Έργα του το Κοινωνικό συμβόλαιο (1762), ο Αιμίλιος ή περί αγωγής (1762), Η νέα Ελοΐζα, (1761).
Αββάς Γκιγιώμ-Τομά Ρενάλ: η Ιστορία των δύο Ινδιών
Σ' αυτή τη λογοτεχνία ιδεών συμμετέχουν επίσης οι κωμωδίες του Μαριβώ και του Μπωμαρσέ και φυσικά το μεγάλο έργο της Εγκυκλοπαίδειας, με πρωτεργάτες τον Ντενί Ντιντερό και τον Ζαν λε Ρον Ντ'Αλαμπέρ, με τους 35 τόμους της, που δημοσιεύθηκε από το 1750 έως 1772, καθώς και μεγάλη ποικιλία κειμένων ποικίλου μήκους και σημασίας: δοκίμια, ομιλίες, διάλογοι, άρθρα, συνεντεύξεις ...
Το μυθιστόρημα
Το μυθιστόρημα είναι το λογοτεχνικό είδος που αναπτύχθηκε σε όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα: προσφέρθηκε ιδιαίτερα για την έκφραση των ιδεών του Διαφωτισμού αλλά συνετέλεσε επίσης και στη γέννηση μιας νέας ευαισθησίας, προάγγελου του ρομαντισμού του 19ου αιώνα.
Επιπλέον, η αναγνωσιμότητα αυξήθηκε: η αστική τάξη είχε γίνει πλουσιότερη και ο αριθμός εκείνων που είχαν πρόσβαση στο βιβλίο αυξήθηκε, καθώς αυτό γίνεται ταυτόχρονα, λίγο φθηνότερο. Η ανάγνωση άρχισε να διεισδύει στην ύπαιθρο, χάρη στη «μπλε βιβλιοθήκη»(φθηνά βιβλία που πήραν αυτό το όνομα από το χρώμα του εξώφυλλου) και στους πλανόδιους πωλητές. Τέλος, οι γυναίκες, που είχαν μεγάλη επιρροή στα σαλόνια, συνέβαλαν πολύ στην επιτυχία του μυθιστορήματος.
Επιπλέον, η αναγνωσιμότητα αυξήθηκε: η αστική τάξη είχε γίνει πλουσιότερη και ο αριθμός εκείνων που είχαν πρόσβαση στο βιβλίο αυξήθηκε, καθώς αυτό γίνεται ταυτόχρονα, λίγο φθηνότερο. Η ανάγνωση άρχισε να διεισδύει στην ύπαιθρο, χάρη στη «μπλε βιβλιοθήκη»(φθηνά βιβλία που πήραν αυτό το όνομα από το χρώμα του εξώφυλλου) και στους πλανόδιους πωλητές. Τέλος, οι γυναίκες, που είχαν μεγάλη επιρροή στα σαλόνια, συνέβαλαν πολύ στην επιτυχία του μυθιστορήματος.
Μια προσπάθεια ταξινόμησης των κυριοτέρων μυθιστορηματικών ειδών του αιώνα:
- Τα φιλοσοφικά μυθιστορήματα των διαφωτιστών, με κυριότερα τα έργα του Βολταίρου, ο οποίος με χιούμορ και ειρωνεία κατέκρινε την εκκλησία, τη γαλλική κυβέρνηση και την αριστοκρατία, εκφράζοντας τις πεποιθήσεις του που τον έφεραν πολλές φορές αντιμέτωπο με τις Αρχές και που τις πλήρωσε με φυλακή και εξορία.
- Τα επιστολικά μυθιστορήματα, όπως οι Περσικές επιστολές (1721) του Μοντεσκιέ
- Τα ρεαλιστικά μυθιστορήματα, όπως τα δύο ημιτελή έργα του Μαριβώ η Ζωή της Μαριάν (1741) ο Νεόπλουτος χωριάτης (1735)), η Μανόν Λεσκώ (1731) του αββά Πρεβώ (1697-1763), ο Διεστραμμένος χωρικός (Le Paysan perverti, 1775), του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν.
- Το πικαρέσκο, ένα είδος που γεννήθηκε από ισπανική επιρροή, με σατιρική ζωντάνια, ποικιλία κοινωνικών στρωμάτων και μαθήματα ζωής. Το σημαντικότερο ήταν ο Ζιλ Μπλας (1715- 1735) του Αλαίν Ρενέ Λεσάζ (1668-1747), μια απολαυστική σάτιρα της εποχής που αφηγείται τις περιπέτειες του ήρωα στα ταξίδια του στην Ισπανία.
- Το μυθιστόρημα φαντασίας αντιπροσωπεύεται από φουτουριστικά μυθιστορήματα όπως το Έτος 2440 (1771) του Λουί Σεμπαστιάν Μερσιέ, μυθιστορήματα του φανταστικού όπως ο Ερωτευμένος διάβολος του Ζακ Καζότ (1772) ή ουτοπίας Νότια Ανακάλυψη από ένα ιπτάμενο άνθρωπο ή ο Γάλλος Δαίδαλος, πολύ φιλοσοφική νουβέλα, ακολουθούμενο από το γράμμα από έναν πίθηκο, του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, Παρίσι, 1781 και τη Νήσο των φιλοσόφων, 1790,του αββά Βαλταζάρ.
- Τα ελευθεριακά μυθιστορήματα (σκοτεινή μυθιστορηματική γραφή) συνδυάζουν αισχρολογία, ερωτισμό, χειραγώγηση και κοινωνικό παιχνίδι. Κυριότεροι εκπρόσωποι οι: ντε Κρεμπιγιόν γιος με το έργο του ο Σοφάς(1745), Ντιντερό με τα Αδιάκριτα κοσμήματα, 1748, Λακλό με τις Επικίνδυνες σχέσεις, 1782, ο μαρκήσιος ντε Σαντ με την Ζυστίν ή τα βάσανα της Αρετής, 1797, ο Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, με την Αντι-Ζυστίν, την «απάντηση» στη Ζυστίν του Ντε Σαντ και τέλος ο Ρομπέρ Σαλ με τις Διάσημες Γαλλίδες, 1713, έργο με μεγάλη επιτυχία σε όλη τη διάρκεια του αιώνα.
- Τα αισθηματικά μυθιστορήματα κυριαρχούν κατά το δεύτερο μισό του αιώνα με τη Νέα Ελοίζα (1761), επιστολικό μυθιστόρημα του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ που είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του αιώνα, ένα ερωτικό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα όπου ο συγγραφέας διατυπώνει τις ιδέες του για την ελευθερία, την κατά φύση ζωή, τη θρησκεία, την άρνηση της δεισιδαιμονίας και της μισαλλοδοξίας σαγηνεύοντας με την προ-ρομαντική απεικόνιση του συναισθήματος του έρωτα και προαναγγέλλοντας το ρομαντικό μυθιστόρημα. Η πορεία προς τον ρομαντισμό συνεχίστηκε με το εξωτικό μυθιστόρημα Παύλος και Βιργινία (1787) του Μπερναρντέν ντε Σαιν-Πιέρ.
- Τα σατιρικά μυθιστορήματα του Ντιντερό, Ζακ ο μοιρολάτρης και ο αφέντης του (1773-1778) και ο Ανιψιός του Ραμώ (1762-1777), μια φανταστική φιλοσοφική συζήτηση με πρωταγωνιστές δύο εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες, τον Ντενί Ντιντερό, εκπρόσωπο της υψηλής κοινωνίας και τον ανιψιό του μουσικού Ζαν Φιλίπ Ραμώ, άνθρωπο του περιθωρίου, που ανταλλάσσουν τις απόψεις τους σχετικά με την ηθική, τη μουσική, την εκπαίδευση και το χρήμα., προβληματίζοντας τους αναγνώστες και εκθέτοντας τις νέες ιδέες.
- Η αυτοβιογραφία ήταν πολύ δημοφιλής σε ολόκληρο τον αιώνα με αξιοσημείωτα έργα όπως η Ζωή του πατέρα μου (1779), μια σχεδόν ειδυλλιακή αναπαράσταση της προ-επαναστατικής γαλλικής υπαίθρου και ο κύριος Νικολά (1794-1797), μια αχανής αυτοβιογραφία, του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, τα Απομνημονεύματα του δούκα ντε Σαιν-Σιμόν, που περιγράφουν την αυλική ζωή και την πολιτική δραστηριότητα από το 1691 έως το 1723 αλλά σ' αυτό το είδος είναι ουσιαστική η συμβολή του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ (1712-1778), ο οποίος εισήγαγε τη σύγχρονη αυτοβιογραφία με τις Εξομολογήσεις (1782-1789) και τα Ονειροπολήματα του μοναχικού περιπατητή (1776-1778) στα οποία μας προσφέρει ένα αναλυτικό πορτρέτο του εαυτού του.
Το θέατρο
Στον απόηχο της μεγάλης επιτυχίας των μεγάλων τραγωδών του 17ου αιώνα, ένας νέος δραματουργός εμφανίζεται στις αρχές του αιώνα, ο Προσπέρ Ζολιό ντε Κρεμπιγιόν. Στα έργα του, τραγωδίες τρόμου που πάγωναν το αίμα, κυριαρχούσαν βίαιες και αιματηρές σκηνές, φόνοι, περιπετειώδεις πλοκές και έντονα πάθη. Χαρακτηριστικό έργο του ο Ραδάμιστος και Ζηνοβία, 1711.
Με την τραγωδία ασχολήθηκε και ο Βολταίρος, έγραψε πάνω από τριάντα, πολλές από αυτές με μεγάλη επιτυχία. Πολύ γνωστά έργα του τα: Οιδίποδας,1718, Βρούτος, 1730, Ζαΐρ, 1732, ο Φανατισμός ή Μωάμεθ ο προφήτης, 1741 και πολλά άλλα, καθώς η παρουσία του στο θέατρο διήρκεσε για πάνω από μισό αιώνα.Τα περισσότερα είναι «έργα με θέση», οχήματα, όπως έχει λεχθεί από ειδικούς μελετητές της «φιλοσοφικής προπαγάνδας»,πολιτικές τραγωδίες, ηθικές, θρησκευτικές, κ.λπ.
Ο Ζαν-Φρανσουά Ρενιάρ και ο Αλαίν Ρενέ Λεσάζ στις αρχές του αιώνα είχαν επιτυχία στην κωμωδία ηθών, ο πρώτος με τον Μοναδικό κληρονόμο, 1708 και ο Λεσάζ με τον Κρισπέν, αντίζηλος του αφέντη του, 1707 και τον Τουρκαρέ, 1709.
Όμως οι πραγματικοί μεγάλοι κωμωδιογράφοι του 18ου αιώνα ήταν δύο: ο Μαριβώ και ο Μπωμαρσαί.
Ο Μαριβώ, γόνος ευκατάστατης οικογένειας ευγενών από τη Νορμανδία, έγραψε κωμωδίες χαρακτήρων και ηθών, φάρσες, κοινωνική και φιλοσοφική σάτιρα αλλά μεγαλύτερη επιτυχία είχαν οι κωμωδίες του που βασίζονταν στην ερωτική ψυχολογία. Τα τυπικά χαρακτηριστικά των κωμωδιών του ήταν το ρομαντικό περιβάλλον, οι λεπτές αποχρώσεις συναισθημάτων και τα εύστοχα πνευματώδη λογοπαίγνια. Ο λεκτικός πλούτος των έργων του είναι γνωστός ως marivaudage (μαριβωντισμός) και απηχεί την υπερβολική ευαισθησία και τη επιτήδευση της εποχής του. Σημαντικότερα έργα του Το παιχνίδι του έρωτα και της τύχης, 1730, Οι ψεύτικες εκμυστηρεύσεις,1737 και πολλά άλλα που παίζονται μέχρι σήμερα.Τα έργα του δίνουν την εικόνα της καλής παρισινής κοινωνίας του 18ου αιώνα.
Ο Μπωμαρσαί, ταλαντούχος τυχοδιώκτης που κινούνταν στους κύκλους της βασιλικής αυλής και της αριστοκρατίας,με κυριότερα έργα του τον Κουρέα της Σεβίλης,1775, και τους Γάμους του Φιγκαρό 1784. Η μοναδικότητα του έγκειται στην τόλμη του να σαρκάζει ανελέητα την κοινωνική κατάσταση της εποχής, τους ισχυρούς – άρχοντες, αυλικούς κτλ. – αλλά και την πολιτική ολόκληρη, εκφράζοντας τη λαϊκή δυσφορία και τις αρχές του Διαφωτισμού για την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά τα δύο έργα του μεταφέρθηκαν στην όπερα από τον Μότσαρτ, τον Παϊζιέλλο και τον Ροσίνι και έδωσαν δύο από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του λυρικού δραματολογίου.
Σαρκάζοντας για τη λογοκρισία λέει ο Φιγκαρό:
Με την τραγωδία ασχολήθηκε και ο Βολταίρος, έγραψε πάνω από τριάντα, πολλές από αυτές με μεγάλη επιτυχία. Πολύ γνωστά έργα του τα: Οιδίποδας,1718, Βρούτος, 1730, Ζαΐρ, 1732, ο Φανατισμός ή Μωάμεθ ο προφήτης, 1741 και πολλά άλλα, καθώς η παρουσία του στο θέατρο διήρκεσε για πάνω από μισό αιώνα.Τα περισσότερα είναι «έργα με θέση», οχήματα, όπως έχει λεχθεί από ειδικούς μελετητές της «φιλοσοφικής προπαγάνδας»,πολιτικές τραγωδίες, ηθικές, θρησκευτικές, κ.λπ.
Ο Ζαν-Φρανσουά Ρενιάρ και ο Αλαίν Ρενέ Λεσάζ στις αρχές του αιώνα είχαν επιτυχία στην κωμωδία ηθών, ο πρώτος με τον Μοναδικό κληρονόμο, 1708 και ο Λεσάζ με τον Κρισπέν, αντίζηλος του αφέντη του, 1707 και τον Τουρκαρέ, 1709.
Όμως οι πραγματικοί μεγάλοι κωμωδιογράφοι του 18ου αιώνα ήταν δύο: ο Μαριβώ και ο Μπωμαρσαί.
Ο Μαριβώ, γόνος ευκατάστατης οικογένειας ευγενών από τη Νορμανδία, έγραψε κωμωδίες χαρακτήρων και ηθών, φάρσες, κοινωνική και φιλοσοφική σάτιρα αλλά μεγαλύτερη επιτυχία είχαν οι κωμωδίες του που βασίζονταν στην ερωτική ψυχολογία. Τα τυπικά χαρακτηριστικά των κωμωδιών του ήταν το ρομαντικό περιβάλλον, οι λεπτές αποχρώσεις συναισθημάτων και τα εύστοχα πνευματώδη λογοπαίγνια. Ο λεκτικός πλούτος των έργων του είναι γνωστός ως marivaudage (μαριβωντισμός) και απηχεί την υπερβολική ευαισθησία και τη επιτήδευση της εποχής του. Σημαντικότερα έργα του Το παιχνίδι του έρωτα και της τύχης, 1730, Οι ψεύτικες εκμυστηρεύσεις,1737 και πολλά άλλα που παίζονται μέχρι σήμερα.Τα έργα του δίνουν την εικόνα της καλής παρισινής κοινωνίας του 18ου αιώνα.
Ο Μπωμαρσαί, ταλαντούχος τυχοδιώκτης που κινούνταν στους κύκλους της βασιλικής αυλής και της αριστοκρατίας,με κυριότερα έργα του τον Κουρέα της Σεβίλης,1775, και τους Γάμους του Φιγκαρό 1784. Η μοναδικότητα του έγκειται στην τόλμη του να σαρκάζει ανελέητα την κοινωνική κατάσταση της εποχής, τους ισχυρούς – άρχοντες, αυλικούς κτλ. – αλλά και την πολιτική ολόκληρη, εκφράζοντας τη λαϊκή δυσφορία και τις αρχές του Διαφωτισμού για την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά τα δύο έργα του μεταφέρθηκαν στην όπερα από τον Μότσαρτ, τον Παϊζιέλλο και τον Ροσίνι και έδωσαν δύο από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του λυρικού δραματολογίου.
Σαρκάζοντας για τη λογοκρισία λέει ο Φιγκαρό:
Εφ’ όσον δεν γράφω για την εξουσία, τη θρησκεία, την πολιτική, την ηθική,τους υψηλά ισταμένους, τα αξιοσέβαστα ιδρύματα, την όπερα, τα λοιπά θεάματα, και γενικώς για κάθε πρόσωπο που έχει γνωριμίες, μέσα και διασυνδέσεις, μπορώ να γράψω πανελεύθερα για ο,τι θέμα θέλω – φυσικά, το γραφτό μου θα περάσει επιθεώρηση από δύο ή τρεις λογοκριτές
Δύο νέα θεατρικά είδη αναπτύχθηκαν:
το αστικό δράμα, κυρίως από τον Ντενί Ντιντερό και με επίκεντρο των δραματικών υποθέσεων την αστική οικογένεια και το κοινωνικό της περιβάλλον. Ο Ντιντερό αντιμετώπιζε το θεατρικό έργο σαν ένα μέσο μετάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού. Χαρακτηριστικά έργα του είδους: ο Νόθος γιος (Ντιντερό, 1757) ο Πατέρας της Οικογένειας (Ντιντερό, 1758), ο Φιλόσοφος χωρίς να το ξέρει (Σενταίν, 1765) ή η Ένοχη μητέρα (Μπωμαρσαί,1792).
οι δακρύβρεκτες κωμωδίες του Νιβέλ ντε λα Σωσέ, όπως η Γκουβερνάντα , 1747 ή το Σχολείο των μητέρων, 1744.
Τα έργα αυτά άνοιξαν το δρόμο για το ρομαντικό θέατρο του 19ου αιώνα.
το αστικό δράμα, κυρίως από τον Ντενί Ντιντερό και με επίκεντρο των δραματικών υποθέσεων την αστική οικογένεια και το κοινωνικό της περιβάλλον. Ο Ντιντερό αντιμετώπιζε το θεατρικό έργο σαν ένα μέσο μετάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού. Χαρακτηριστικά έργα του είδους: ο Νόθος γιος (Ντιντερό, 1757) ο Πατέρας της Οικογένειας (Ντιντερό, 1758), ο Φιλόσοφος χωρίς να το ξέρει (Σενταίν, 1765) ή η Ένοχη μητέρα (Μπωμαρσαί,1792).
οι δακρύβρεκτες κωμωδίες του Νιβέλ ντε λα Σωσέ, όπως η Γκουβερνάντα , 1747 ή το Σχολείο των μητέρων, 1744.
Τα έργα αυτά άνοιξαν το δρόμο για το ρομαντικό θέατρο του 19ου αιώνα.
Η ποίηση
Η ποίηση δεν είναι το κυρίαρχο είδος κατά τον 18ο αιώνα, οι προτιμήσεις είχαν στραφεί στο μυθιστόρημα και τα θεωρητικά κείμενα. Ορισμένοι ποιητές που ξεχώρισαν:
Ο πιο σημαντικός ποιητής ήταν ο Αντρέ Σενιέ. Έγραψε ποιήματα διδακτικά, ελεγείες, ωδές, ειδύλλια (Βουκολικά) και πολιτικά ποιήματα. Ένα από τα τελευταία του ποιήματα, Η νεαρή αιχμάλωτη, 1794, το έγραψε στη φυλακή για μια συγκρατούμενή του και είναι ένας συγκινητικός ύμνος στη ζωή. Περιμένοντας το θάνατο έγραψε επίσης το ποίημα Ίαμβοι. Ο Σενιέ είχε συλληφθεί στην περίοδο της Τρομοκρατίας και πέθανε στη γκιλοτίνα.
Ο Ζακ Ντελίλ με χαρακτηριστικό έργο τη συλλογή οι Κήποι. Η ποίησή του διδακτική και περιγραφική προαναγγέλει το ρομαντισμό μέσα από τη συγκίνηση και ευαισθησία που εμπνέει η φύση.
Ο Ζαν-Μπαπτίστ Ρουσσώ. Μαθητής του Μπουαλώ, έγραψε όπερες, κωμωδίες, ποίηση και επιγράμματα, που του στοίχισαν την εξορία για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Στις Ωδές και τις Καντάτες του εκδηλώνει απρόσωπο λυρισμό κλασικιστικής επιρροής και στα Επιγράμματα την πικρία και τις απογοητεύσεις του.
Ο Βολταίρος ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση, με γνωστότερο ποιητικό έργο του την Ερρικειάδα, ένα έπος σε έξι άσματα για τον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας.
Ο πιο σημαντικός ποιητής ήταν ο Αντρέ Σενιέ. Έγραψε ποιήματα διδακτικά, ελεγείες, ωδές, ειδύλλια (Βουκολικά) και πολιτικά ποιήματα. Ένα από τα τελευταία του ποιήματα, Η νεαρή αιχμάλωτη, 1794, το έγραψε στη φυλακή για μια συγκρατούμενή του και είναι ένας συγκινητικός ύμνος στη ζωή. Περιμένοντας το θάνατο έγραψε επίσης το ποίημα Ίαμβοι. Ο Σενιέ είχε συλληφθεί στην περίοδο της Τρομοκρατίας και πέθανε στη γκιλοτίνα.
Ο Ζακ Ντελίλ με χαρακτηριστικό έργο τη συλλογή οι Κήποι. Η ποίησή του διδακτική και περιγραφική προαναγγέλει το ρομαντισμό μέσα από τη συγκίνηση και ευαισθησία που εμπνέει η φύση.
Ο Ζαν-Μπαπτίστ Ρουσσώ. Μαθητής του Μπουαλώ, έγραψε όπερες, κωμωδίες, ποίηση και επιγράμματα, που του στοίχισαν την εξορία για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Στις Ωδές και τις Καντάτες του εκδηλώνει απρόσωπο λυρισμό κλασικιστικής επιρροής και στα Επιγράμματα την πικρία και τις απογοητεύσεις του.
Ο Βολταίρος ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση, με γνωστότερο ποιητικό έργο του την Ερρικειάδα, ένα έπος σε έξι άσματα για τον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας.
Άλλα είδη
Ένα νέο λογοτεχνικό είδος, η κριτική τέχνης επινοήθηκε και αναπτύχθηκε από τον Ντιντερό στη συλλογή Σαλόνια, κριτικά άρθρα που έγραφε για τις εκθέσεις που διοργανώνονταν κάθε δύο χρόνια από τη Βασιλική Ακαδημία Ζωγραφικής και Γλυπτικής στο τετράγωνο σαλόνι (Salon carré) του Λούβρου μεταξύ 1759 και 1783 και δημοσιεύονταν στο περιοδικό Λογοτεχνική αλληλογραφία. Αυτά τα κείμενα σηματοδότησαν τη γέννηση της κριτικής έργων τέχνης ως λογοτεχνικού είδους.
Ο Μπυφόν προσέφερε μια ενδιαφέρουσα λογοτεχνική επιτυχία με τα συγγράμματα της εκλαϊκευμένης επιστήμης στην επιβλητική του Φυσική Ιστορία, (36 τόμοι) που περιείχε θέματα γεωγραφίας, βοτανικής και ζωολογίας. Δημοσιεύθηκε με μεγάλη επιτυχία από το 1749 έως το 1789 και μαζί με την Εγκυκλοπαίδεια συνέβαλε στην ανάπτυξη της γνώσης.
Ο πολιτικός λόγος και η ρητορική του μπορούν επίσης να θεωρηθούν με κάποιο τρόπο ως ένα λογοτεχνικό είδος με ταλαντούχους ομιλητές όπως ο Μιραμπώ, ο Σαιν Ζυστ, ο Δαντών, ο Ροβεσπιέρος ή ο Καμίγ Ντεμουλέν, που σημάδεψαν την επαναστατική περίοδο. Το πολιτικό δοκίμιο του Νικολά ντε Κοντορσέ εκφράζει τις απόψεις του για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στις Σκέψεις σχετικά με τη σκλαβιά των νέγρων (1781) και στο Σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών στα πολιτικά δικαιώματα (1790).
Ο Λουί-Σεμπαστιάν Μερσιέ, που ήταν δημοσιογράφος κατά τη διάρκεια της επανάστασης, έγραψε το δωδεκάτομο Πανόραμα του Παρισιού (1781-1788), όπου περιγράφει την ζωή στο προεπαναστατικό Παρίσι και αργότερα το εξάτομο Νέο Παρίσι (1798), περιγράφοντας ρεαλιστικά και αναφέροντας τα γεγονότα για όλη την περίοδο της Γαλλικής επανάστασης. Αυτά τα έργα του αποτέλεσαν τη βάση για το έργο πολλών ιστορικών του επόμενου αιώνα.
Ο Μπυφόν προσέφερε μια ενδιαφέρουσα λογοτεχνική επιτυχία με τα συγγράμματα της εκλαϊκευμένης επιστήμης στην επιβλητική του Φυσική Ιστορία, (36 τόμοι) που περιείχε θέματα γεωγραφίας, βοτανικής και ζωολογίας. Δημοσιεύθηκε με μεγάλη επιτυχία από το 1749 έως το 1789 και μαζί με την Εγκυκλοπαίδεια συνέβαλε στην ανάπτυξη της γνώσης.
Ο πολιτικός λόγος και η ρητορική του μπορούν επίσης να θεωρηθούν με κάποιο τρόπο ως ένα λογοτεχνικό είδος με ταλαντούχους ομιλητές όπως ο Μιραμπώ, ο Σαιν Ζυστ, ο Δαντών, ο Ροβεσπιέρος ή ο Καμίγ Ντεμουλέν, που σημάδεψαν την επαναστατική περίοδο. Το πολιτικό δοκίμιο του Νικολά ντε Κοντορσέ εκφράζει τις απόψεις του για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στις Σκέψεις σχετικά με τη σκλαβιά των νέγρων (1781) και στο Σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών στα πολιτικά δικαιώματα (1790).
Ο Λουί-Σεμπαστιάν Μερσιέ, που ήταν δημοσιογράφος κατά τη διάρκεια της επανάστασης, έγραψε το δωδεκάτομο Πανόραμα του Παρισιού (1781-1788), όπου περιγράφει την ζωή στο προεπαναστατικό Παρίσι και αργότερα το εξάτομο Νέο Παρίσι (1798), περιγράφοντας ρεαλιστικά και αναφέροντας τα γεγονότα για όλη την περίοδο της Γαλλικής επανάστασης. Αυτά τα έργα του αποτέλεσαν τη βάση για το έργο πολλών ιστορικών του επόμενου αιώνα.
Πηγές - αναφορές
La littérature française XVIII siècle, Lagarde-Michard, Bordas Béatrice Didier, Histoire de la littérature du XVIIIe siècle Paris, Nathan, 1992
Η ιστορία της φιλοσοφίας τ.5 επ. επιμέλεια Umberto Eco και Riccardo Fedriga
Η ιστορία της Γαλλίας Αντρέ Μωρουά
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ
Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
Μπωμαρσαί
La littérature française XVIII siècle, Lagarde-Michard, Bordas Béatrice Didier, Histoire de la littérature du XVIIIe siècle Paris, Nathan, 1992
Η ιστορία της φιλοσοφίας τ.5 επ. επιμέλεια Umberto Eco και Riccardo Fedriga
Η ιστορία της Γαλλίας Αντρέ Μωρουά
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ
Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
Μπωμαρσαί