Η γαλλική λογοτεχνία του 16ου αιώνα
Για τη Γαλλία ο 16ος αιώνας είναι ο αιώνας της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης και των θρησκευτικών πολέμων, περίοδος πολύ ταραγμένη με μεγάλη δραστηριότητα στους τομείς της σκέψης και των γεγονότων που οδήγησαν τη γαλλική τέχνη, λογοτεχνία και γλώσσα από το Μεσαίωνα στον Κλασικισμό.
Αυτή την περίοδο δημιουργήθηκαν τα κύρια είδη της σύγχρονης λογοτεχνίας στη Γαλλία, με προεξάρχοντες τον ποιητή Πιέρ ντε Ρονσάρ, τον πεζογράφο Φρανσουά Ραμπελαί, το δοκιμιογράφο Μισέλ ντε Μονταίν και το θεατρικό συγγραφέα Ετιέν Ζοντέλ. Καλλιεργήθηκε επίσης η γαλλική γλώσσα, καθώς στόχος μιας ομάδας ποιητών ήταν ο εμπλουτισμός της εθνικής ποιητικής γλώσσας και η εξύψωση των γαλλικών σε μεγάλη λογοτεχνική γλώσσα.
Αυτή την περίοδο δημιουργήθηκαν τα κύρια είδη της σύγχρονης λογοτεχνίας στη Γαλλία, με προεξάρχοντες τον ποιητή Πιέρ ντε Ρονσάρ, τον πεζογράφο Φρανσουά Ραμπελαί, το δοκιμιογράφο Μισέλ ντε Μονταίν και το θεατρικό συγγραφέα Ετιέν Ζοντέλ. Καλλιεργήθηκε επίσης η γαλλική γλώσσα, καθώς στόχος μιας ομάδας ποιητών ήταν ο εμπλουτισμός της εθνικής ποιητικής γλώσσας και η εξύψωση των γαλλικών σε μεγάλη λογοτεχνική γλώσσα.
Ιστορία
Η γαλλική λογοτεχνία του 16ου αιώνα αποτελείται από τα λογοτεχνικά έργα τα γραμμένα στα γαλλικά τη χρονική περίοδο από τη γαλλική εισβολή στην Ιταλία το 1494 έως το έτος 1600 ή κατά προσέγγιση την περίοδο από το τέλος της βασιλείας του Κάρολου Η΄της Γαλλίας (1483-1498) μέχρι την άνοδο στο θρόνο της Γαλλίας του Ερρίκου του Δ΄. Η βασιλεία του Φραγκίσκου Α΄ (1515-1547) και του γιου του Ερρίκου Β΄ (1547-1559) έφθασαν στο απόγειο τη γαλλική Αναγέννηση. Μετά τον ατυχή θάνατο του Ερρίκου Β΄, η χώρα κυβερνήθηκε από τη χήρα του Αικατερίνη των Μεδίκων και τους γιους τους Φραγκίσκο Β΄, Κάρολο Θ΄ και Ερρίκο Γ΄, και παρόλο που η αναγέννηση συνέχισε να ανθίζει, οι γαλλικοί θρησκευτικοί πόλεμοι μεταξύ των Ουγενότων και των Καθολικών έφθασαν τη χώρα στο χείλος του γκρεμού.
Γενική επισκόπηση
Το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση δεν ήταν απότομο. Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα υπήρξαν διαδοχικές "αναγεννήσεις" που ακολουθούσαν σκοτεινές περιόδους και ουσιαστικά προανήγγειλαν και προετοίμαζαν την Αναγέννηση. O 16ος αιώνας είναι μια μεταβατική εποχή, όπου ο τρόπος σκέψης, τα γούστα και οι τάσεις του Μεσαίωνα δεν είχαν εξαφανιστεί ακόμη και που όμως είχαν εμφανιστεί, κυρίως μετά το 1515, νέες τάσεις σε αντίδραση προς τον μεσαιωνικό ασκητισμό.
Αιτίες
Η προστασία που παρείχε στους μελετητές, τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες του απέδωσε τον τίτλο του «Πατέρα και αναστηλωτή των Γραμμάτων». Προσκάλεσε Ιταλούς καλλιτέχνες: τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μπενβενούτο Τσελίνι και άλλους, οι οποίοι πήγαν και εργάστηκαν στη Γαλλία μεταφέροντας έτσι εκεί την αναγεννησιακή τέχνη.
Η Μεταρρύθμιση και οι θρησκευτικοί πόλεμοι σημάδεψαν βαθιά τη λογοτεχνία του 16ου αιώνα. Εμφανίσθηκαν νέα είδη όπως οι λόγοι (discours) ή τα λιβελογραφήματα (pamflets), άλλοτε βίαια και άλλοτε σοβαρά, όπου η ειρωνεία και ο σαρκασμός ανταγωνίζονταν την ευφράδεια και το μυστικισμό.
Αιτίες
- τα ταξίδια του Βάσκο ντα Γκάμα, του Χριστόφορου Κολόμβου ή του Μαγγελάνου άνοιξαν νέους ορίζοντες και επέφεραν μεγάλες αλλαγές στις αναπαραστάσεις του κόσμου καθώς και στις πολιτιστικές και εμπορικές συναλλαγές.
- οι επιστημονικές ανακαλύψεις όπως η τυπογραφία που βοήθησε στη διάδοση των νέων ιδεών.
- η ανατομία και η χειρουργική έκαναν τεράστιες προόδους
- η ανάπτυξη της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κοπέρνικου, ακόμη κι αν άργησε να γίνει αποδεκτή, άνοιξε μια νέα εποχή στην ανθρώπινη σκέψη.
- η συρροή λογίων με τα χειρόγραφά τους στην Ιταλία μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
- οι ιταλικοί πόλεμοι 1494-1525. Στην Ιταλία οι Γάλλοι άρχοντες γνώρισαν τη "γλύκα της ζωής", τον πολιτισμό της Αναγέννησης, μαγεύτηκαν και επιστρέφοντας στη Γαλλία προσπάθησαν να δημιουργήσουν γύρω τους ένα πολυτελές και εκλεπτυσμένο περιβάλλον.
Η προστασία που παρείχε στους μελετητές, τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες του απέδωσε τον τίτλο του «Πατέρα και αναστηλωτή των Γραμμάτων». Προσκάλεσε Ιταλούς καλλιτέχνες: τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μπενβενούτο Τσελίνι και άλλους, οι οποίοι πήγαν και εργάστηκαν στη Γαλλία μεταφέροντας έτσι εκεί την αναγεννησιακή τέχνη.
Η Μεταρρύθμιση και οι θρησκευτικοί πόλεμοι σημάδεψαν βαθιά τη λογοτεχνία του 16ου αιώνα. Εμφανίσθηκαν νέα είδη όπως οι λόγοι (discours) ή τα λιβελογραφήματα (pamflets), άλλοτε βίαια και άλλοτε σοβαρά, όπου η ειρωνεία και ο σαρκασμός ανταγωνίζονταν την ευφράδεια και το μυστικισμό.
Η ποίηση
Η Πλειάδα
Μια φιλολογική ομάδα ανθρωπιστών ποιητών που είναι γνωστή ως «Πλειάδα», ονομασία παρμένη από τα επτά αστέρια του αστερισμού των Πλειάδων, έθεσε σαν στόχο την εξύψωση των γαλλικών σε μεγάλη λογοτεχνική γλώσσα και τη δημιουργία μιας γαλλικής λογοτεχνίας ικανής να ανταγωνιστεί αυτή της αναγεννησιακής Ιταλίας. Για να γίνει αυτό έπρεπε πρώτα να ανυψώσουν τη γαλλική γλώσσα στο επίπεδο των κλασικών γλωσσών, να φέρουν στη γαλλική τραγωδία τα κλασικά είδη ποίησης, όπως είναι οι ωδές του Πινδάρου και του Οράτιου και τα σονέτα του Πετράρχη.
Το 1549 δημοσίευσαν τη διακήρυξη της Πλειάδας, «Υπεράσπιση και ακτινοβολία της γαλλικής γλώσσας» (La défense et illustration de la langue française), κείμενο γραμμένο από τον Ζοακίμ ντυ Μπελαί. Σ’αυτό διατυπώνονταν με ενθουσιασμό οι αισθητικές αρχές τους που ήταν νεωτεριστικές σε σχέση με το Μεσαίωνα: ο εμπλουτισμός της εθνικής ποιητικής γλώσσας με αναβίωση αρχαϊκών γαλλικών λέξεων, με χρήση ιδιωματικών διαλεκτικών τύπων ή με δημιουργία νέων λέξεων, η μίμηση των αρχαίων και των Ιταλών, η αντίληψη του ποιητή ως δημιουργού και της ποίησης ως ιερής τέχνης.
Ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης αυτής της ομάδας ήταν ο ποιητής Πιέρ ντε Ρονσάρ (1524-1586)
Οι μεγάλοι ποιητές
Ο πρώτος σημαντικός ποιητής της περιόδου ήταν ο Κλεμάν Μαρό (1496-1544), που εμπνέεται από την παράδοση του Μεσαίωνα πριν αναπτύξει μια πιο προσωπική τέχνη γεμάτη λυρισμό και θρησκευτικότητα. Ο Μαρό έγραψε επίσης ποιήματα με μυθικό και αλληγορικό περιεχόμενο. Την ποίησή του τη διακρίνει ύφος στρωτό και εκλεπτυσμένο, πνεύμα ανάλαφρο και γεμάτο χάρη και μια κομψότητα πρωτόγνωρη στη γαλλική λογοτεχνία.
Ο Πιέρ ντε Ρονσάρ, αυλικός ποιητής που γνώρισε τη δόξα στη ζωή του. Ασχολήθηκε με τέσσερις μεγάλες μορφές: την ωδή, το σονέτο, τον ύμνο και τους λόγους .Τα πρώτα έργα του χαρακτηρίζονται από τη μίμηση των αρχαίων και Ιταλών ποιητών αλλά η φαντασία και η ευαισθησία του τον έστρεψαν σε έναν προσωπικό λυρισμό. Ύμνησε τη φυσική ομορφιά και ηθική τελειότητα ορισμένων γυναικείων χαρακτήρων, που έγιναν διάσημες χάρη στην υποβλητική δύναμη των εικόνων του: Κασσάνδρα, Μαρία, Ελένη. Μερικά έργα του: Ωδές ( Odes,1550-1552), Οι έρωτες της Κασσάνδρας (1552), Οι έρωτες της Μαρίας (Les amours de Marie, 1555), Σονέτα για την Ελένη (Sonnets pour Hélène, 1578). Έγραψε επίσης αυλική ποίηση, το έργο του Διδαχή για την εφηβεία του βασιλιά Καρόλου Θ’ το αφιέρωσε στο νεαρό βασιλιά. Κατά την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων έγραψε μια σειρά από Λόγους (Discours), όπου καταφέρονταν κατά των Προτεσταντών, καθώς ο ίδιος υποστήριζε μοναρχικές και ρωμαιοκαθολικές θέσεις.
Ο Ρονσάρ τελειοποίησε τον αλεξανδρινό στίχο και τον καθιέρωσε ως κλασικό ποιητικό μέσο τόσο για την καυστική σάτιρα όσο και για την ελεγειακή τρυφερότητα ή το τραγικό πάθος. Άνθρωπος μεγάλης ευφυΐας και ευρύτατης καλλιέργειας αναγνωρίστηκε ως «ο πρίγκιπας των ποιητών», εθνικός ποιητής της Γαλλίας.
Ο ποιητής Ζοακίμ ντυ Μπελαί (Joachim Du Bellay,1522-1560), συντάκτης του μανιφέστου της Πλειάδας (1549), έδειξε ένα βαθύ και αληθινό λυρισμό που μεταφέρθηκε σε πολλά θέματα: την καταστροφική δύναμη του χρόνου, την ομορφιά και την αίγλη του παρελθόντος, τη νοσταλγία για την πατρίδα και το θαυμασμό της φύσης. Η ειλικρίνεια είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του, όπως φαίνεται από τις Αρχαιότητες της Ρώμης, όπου κατέγραψε τις σκέψεις του για τη χαμένη δόξα της αρχαίας Ρώμης και μια μελαγχολική σάτιρα στο αξιολογότερο έργο του Θλίψεις. Και τα δύο δημοσιεύθηκαν στη Γαλλία το 1558.
Τα ποιήματα του Μωρίς Σεβ (Maurice Scève, 1501 -1564) και της Λουίζ Λαμπέ (Louise Labé, 1524-1566) υμνούν ερωτικά συναισθήματα με μεγάλη ευαισθησία και γνώση της τέχνης της ποίησης και συνέβαλαν επίσης στην ανανέωση της ποιητικής έκφρασης στο 16ο αιώνα.
Η φιλοσοφική και στρατευμένη ποίηση, λιγότερο πλησιέστερη σε μας, διατηρεί ωστόσο έναν αξιοσημείωτο χώρο εκείνη την εποχή, καθώς το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ήταν περίοδος σκληρών εμφύλιων πολέμων και πολλοί ποιητές παρασύρθηκαν από τα πολιτικά και θρησκευτικά πάθη τους. Οι θρησκευτικές αντιθέσεις αντικατοπτρίζονται σε ποιήματα σοβαρών τόνων, άλλοτε τραγικά και επικά όπως στους Ύμνους (1555-1556), την Ομιλία για τη δυστυχία της εποχής (1562), έργα του Ρονσάρ, φανατικού Καθολικού ή Τα τραγικά, επτά άσματα που διηγούνται τους θρησκευτικούς πολέμους, του Προτεστάντη Αγρίππα d'Aubigné (1552-1630).
Μια φιλολογική ομάδα ανθρωπιστών ποιητών που είναι γνωστή ως «Πλειάδα», ονομασία παρμένη από τα επτά αστέρια του αστερισμού των Πλειάδων, έθεσε σαν στόχο την εξύψωση των γαλλικών σε μεγάλη λογοτεχνική γλώσσα και τη δημιουργία μιας γαλλικής λογοτεχνίας ικανής να ανταγωνιστεί αυτή της αναγεννησιακής Ιταλίας. Για να γίνει αυτό έπρεπε πρώτα να ανυψώσουν τη γαλλική γλώσσα στο επίπεδο των κλασικών γλωσσών, να φέρουν στη γαλλική τραγωδία τα κλασικά είδη ποίησης, όπως είναι οι ωδές του Πινδάρου και του Οράτιου και τα σονέτα του Πετράρχη.
Το 1549 δημοσίευσαν τη διακήρυξη της Πλειάδας, «Υπεράσπιση και ακτινοβολία της γαλλικής γλώσσας» (La défense et illustration de la langue française), κείμενο γραμμένο από τον Ζοακίμ ντυ Μπελαί. Σ’αυτό διατυπώνονταν με ενθουσιασμό οι αισθητικές αρχές τους που ήταν νεωτεριστικές σε σχέση με το Μεσαίωνα: ο εμπλουτισμός της εθνικής ποιητικής γλώσσας με αναβίωση αρχαϊκών γαλλικών λέξεων, με χρήση ιδιωματικών διαλεκτικών τύπων ή με δημιουργία νέων λέξεων, η μίμηση των αρχαίων και των Ιταλών, η αντίληψη του ποιητή ως δημιουργού και της ποίησης ως ιερής τέχνης.
Ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης αυτής της ομάδας ήταν ο ποιητής Πιέρ ντε Ρονσάρ (1524-1586)
Οι μεγάλοι ποιητές
Ο πρώτος σημαντικός ποιητής της περιόδου ήταν ο Κλεμάν Μαρό (1496-1544), που εμπνέεται από την παράδοση του Μεσαίωνα πριν αναπτύξει μια πιο προσωπική τέχνη γεμάτη λυρισμό και θρησκευτικότητα. Ο Μαρό έγραψε επίσης ποιήματα με μυθικό και αλληγορικό περιεχόμενο. Την ποίησή του τη διακρίνει ύφος στρωτό και εκλεπτυσμένο, πνεύμα ανάλαφρο και γεμάτο χάρη και μια κομψότητα πρωτόγνωρη στη γαλλική λογοτεχνία.
Ο Πιέρ ντε Ρονσάρ, αυλικός ποιητής που γνώρισε τη δόξα στη ζωή του. Ασχολήθηκε με τέσσερις μεγάλες μορφές: την ωδή, το σονέτο, τον ύμνο και τους λόγους .Τα πρώτα έργα του χαρακτηρίζονται από τη μίμηση των αρχαίων και Ιταλών ποιητών αλλά η φαντασία και η ευαισθησία του τον έστρεψαν σε έναν προσωπικό λυρισμό. Ύμνησε τη φυσική ομορφιά και ηθική τελειότητα ορισμένων γυναικείων χαρακτήρων, που έγιναν διάσημες χάρη στην υποβλητική δύναμη των εικόνων του: Κασσάνδρα, Μαρία, Ελένη. Μερικά έργα του: Ωδές ( Odes,1550-1552), Οι έρωτες της Κασσάνδρας (1552), Οι έρωτες της Μαρίας (Les amours de Marie, 1555), Σονέτα για την Ελένη (Sonnets pour Hélène, 1578). Έγραψε επίσης αυλική ποίηση, το έργο του Διδαχή για την εφηβεία του βασιλιά Καρόλου Θ’ το αφιέρωσε στο νεαρό βασιλιά. Κατά την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων έγραψε μια σειρά από Λόγους (Discours), όπου καταφέρονταν κατά των Προτεσταντών, καθώς ο ίδιος υποστήριζε μοναρχικές και ρωμαιοκαθολικές θέσεις.
Ο Ρονσάρ τελειοποίησε τον αλεξανδρινό στίχο και τον καθιέρωσε ως κλασικό ποιητικό μέσο τόσο για την καυστική σάτιρα όσο και για την ελεγειακή τρυφερότητα ή το τραγικό πάθος. Άνθρωπος μεγάλης ευφυΐας και ευρύτατης καλλιέργειας αναγνωρίστηκε ως «ο πρίγκιπας των ποιητών», εθνικός ποιητής της Γαλλίας.
Ο ποιητής Ζοακίμ ντυ Μπελαί (Joachim Du Bellay,1522-1560), συντάκτης του μανιφέστου της Πλειάδας (1549), έδειξε ένα βαθύ και αληθινό λυρισμό που μεταφέρθηκε σε πολλά θέματα: την καταστροφική δύναμη του χρόνου, την ομορφιά και την αίγλη του παρελθόντος, τη νοσταλγία για την πατρίδα και το θαυμασμό της φύσης. Η ειλικρίνεια είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του, όπως φαίνεται από τις Αρχαιότητες της Ρώμης, όπου κατέγραψε τις σκέψεις του για τη χαμένη δόξα της αρχαίας Ρώμης και μια μελαγχολική σάτιρα στο αξιολογότερο έργο του Θλίψεις. Και τα δύο δημοσιεύθηκαν στη Γαλλία το 1558.
Τα ποιήματα του Μωρίς Σεβ (Maurice Scève, 1501 -1564) και της Λουίζ Λαμπέ (Louise Labé, 1524-1566) υμνούν ερωτικά συναισθήματα με μεγάλη ευαισθησία και γνώση της τέχνης της ποίησης και συνέβαλαν επίσης στην ανανέωση της ποιητικής έκφρασης στο 16ο αιώνα.
Η φιλοσοφική και στρατευμένη ποίηση, λιγότερο πλησιέστερη σε μας, διατηρεί ωστόσο έναν αξιοσημείωτο χώρο εκείνη την εποχή, καθώς το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ήταν περίοδος σκληρών εμφύλιων πολέμων και πολλοί ποιητές παρασύρθηκαν από τα πολιτικά και θρησκευτικά πάθη τους. Οι θρησκευτικές αντιθέσεις αντικατοπτρίζονται σε ποιήματα σοβαρών τόνων, άλλοτε τραγικά και επικά όπως στους Ύμνους (1555-1556), την Ομιλία για τη δυστυχία της εποχής (1562), έργα του Ρονσάρ, φανατικού Καθολικού ή Τα τραγικά, επτά άσματα που διηγούνται τους θρησκευτικούς πολέμους, του Προτεστάντη Αγρίππα d'Aubigné (1552-1630).
Ο πεζός λόγος
Ραμπελαί
Ο Φρανσουά Ραμπελαί (1483-1553), γιατρός και κληρικός, με την απέραντη ευρυμάθειά του που κάλυπτε όλα τα πεδία του τότε επιστητού, με την αστείρευτη επινοητικότητά του, κυρίως όμως με την οξυδέρκεια και τη σατιρική του διάθεση, έφτασε σε τέτοια βαθύτητα σκέψης και τέτοια ύψη ποιητικής φαντασίας που τον έκαναν μοναδικό. Το ογκώδες έργο του αποτελείται από πέντε βιβλία: ο Πανταγκρυέλ (1532), ο Γαργαντούας (1535), το Τρίτο βιβλίο (1546), το Τέταρτο βιβλίο (1552) και το Πέμπτο βιβλίο.
Στα έργα του περιγράφει τις περιπέτειες δύο γιγάντων βασιλιάδων, πατέρα και γιου, που ζουν σε μια εξιδανικευμένη Γαλλία της δικής του εποχής, ζωντανεμένη από ρεύματα χιούμορ,δυναμισμού, ταξιδιών,απολαύσεων, σάτιρας, πνευματικών ενασχολήσεων, τέχνης και μάθησης, όλα χαρακτηριστικά της Αναγέννησης.
Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του έργου του είναι
Ο Φρανσουά Ραμπελαί (1483-1553), γιατρός και κληρικός, με την απέραντη ευρυμάθειά του που κάλυπτε όλα τα πεδία του τότε επιστητού, με την αστείρευτη επινοητικότητά του, κυρίως όμως με την οξυδέρκεια και τη σατιρική του διάθεση, έφτασε σε τέτοια βαθύτητα σκέψης και τέτοια ύψη ποιητικής φαντασίας που τον έκαναν μοναδικό. Το ογκώδες έργο του αποτελείται από πέντε βιβλία: ο Πανταγκρυέλ (1532), ο Γαργαντούας (1535), το Τρίτο βιβλίο (1546), το Τέταρτο βιβλίο (1552) και το Πέμπτο βιβλίο.
Στα έργα του περιγράφει τις περιπέτειες δύο γιγάντων βασιλιάδων, πατέρα και γιου, που ζουν σε μια εξιδανικευμένη Γαλλία της δικής του εποχής, ζωντανεμένη από ρεύματα χιούμορ,δυναμισμού, ταξιδιών,απολαύσεων, σάτιρας, πνευματικών ενασχολήσεων, τέχνης και μάθησης, όλα χαρακτηριστικά της Αναγέννησης.
Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του έργου του είναι
- σημαντική συσσώρευση κλασικής παιδείας και εκσυγχρονισμένης επιστημονικής και φιλοσοφικής σκέψης και
- μια επίσης μεγάλη συσσώρευση βρώμικων χωρατών.
Μύθοι και διηγήματα
Οι μύθοι συνεχίζουν τη μεσαιωνική παράδοση και καταπιάνονται με προβλήματα της ηθικής, της θρησκείας και της διδαχής. Είναι ως επί το πλείστον διασκεδαστικοί και διατηρούν τον προφορικό χαρακτήρα των έμμετρων παραμυθιών και της φάρσας. Σε γενικές γραμμές, παρουσιάζουν απίθανες ιστορίες. Οι χαρακτήρες επιλέγονται από διάφορα στρώματα της κοινωνίας. Όπου υπάρχουν σατιρικά σημεία, απευθύνονται στους μοναχούς και στους ιερείς, στους ανθρώπους της δικαιοσύνης, στις φλύαρες και άστατες γυναίκες. Μπορούμε να αναφέρουμε τα έργα του Νοέλ ντυ Φελ (Noël du Fail, 1520-1591), του οποίου τα εκπληκτικά Αγροτικά θέματα (1547) παρουσιάζουν τέσσερις ηλικιωμένους αγρότες που αναπολούν τα ήθη του παρελθόντος. Το έργο του αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία για την αγροτική ζωή της Βρετάνης, τόπο καταγωγής του.
Τα διηγήματα εισάγονται στη Γαλλία χάρη στη μίμηση του Βοκάκιου. Είναι γενικά σύντομες ιστορίες, δραματικής κατασκευής, με ελάχιστους χαρακτήρες. Τον 16ο αιώνα το γαλλικό διήγημα συνδέθηκε με το όνομα της Μαργαρίτας της Ναβάρας (1492-1549), αδελφής του βασιλιά Φραγκίσκου Α’, προστάτιδας των λογίων και ποιητών, πολλοί από τους οποίους της αφιέρωσαν έργα τους, και συγγραφέας η ίδια. Το Επταήμερό (L’Heptaméron) της ήταν μια συλλογή 72 διηγημάτων, κατά το πρότυπο του Δεκαήμερου του Βοκάκιου. Σ' αυτό ζωγραφίζει απλές, σύγχρονες καταστάσεις και σηματοδοτεί την αρχή της ψυχολογικής μελέτης στη λογοτεχνία. Η πλοκή είναι ακόμη ερωτική, οι χαρακτήρες λαμβάνονται όμως από την πραγματικότητα. Άλλα έργα της: Οι μαργαρίτες της Μαργαρίτας των πριγκιπισσών (Les Marguerites de la Marguerite des princesses, 1531) και ο Καθρέφτης της αμαρτωλής ψυχής (Miroir de l’âme pécheresse, 1531) έργο που αποδοκιμάστηκε από την Σορβόννη ως προτεσταντικό.
Το έργο της θεωρείται πολύτιμο για την ιστορία του πολιτισμού της εποχής του.
Ο Μπραντόμ ( Brantôme,1537 - 1614), στρατιωτικός και συγγραφέας, ευγενής της υψηλής αριστοκρατίας συμμετέχει στη ζωή της αυλής και συναναστρέφεται με υψηλά πρόσωπα στο βασίλειο. Χαρακτηρίστηκε ως "ελαφρύς" συγγραφέας για τη συλλογή του "Η ζωή των ευγενικών κυριών", είναι όμως και συγγραφέας χρονικών, ταξιδιωτικών ιστοριών, πολεμικών ιστοριών, βιογραφιών και απομνημονευμάτων.
Τα διηγήματα εισάγονται στη Γαλλία χάρη στη μίμηση του Βοκάκιου. Είναι γενικά σύντομες ιστορίες, δραματικής κατασκευής, με ελάχιστους χαρακτήρες. Τον 16ο αιώνα το γαλλικό διήγημα συνδέθηκε με το όνομα της Μαργαρίτας της Ναβάρας (1492-1549), αδελφής του βασιλιά Φραγκίσκου Α’, προστάτιδας των λογίων και ποιητών, πολλοί από τους οποίους της αφιέρωσαν έργα τους, και συγγραφέας η ίδια. Το Επταήμερό (L’Heptaméron) της ήταν μια συλλογή 72 διηγημάτων, κατά το πρότυπο του Δεκαήμερου του Βοκάκιου. Σ' αυτό ζωγραφίζει απλές, σύγχρονες καταστάσεις και σηματοδοτεί την αρχή της ψυχολογικής μελέτης στη λογοτεχνία. Η πλοκή είναι ακόμη ερωτική, οι χαρακτήρες λαμβάνονται όμως από την πραγματικότητα. Άλλα έργα της: Οι μαργαρίτες της Μαργαρίτας των πριγκιπισσών (Les Marguerites de la Marguerite des princesses, 1531) και ο Καθρέφτης της αμαρτωλής ψυχής (Miroir de l’âme pécheresse, 1531) έργο που αποδοκιμάστηκε από την Σορβόννη ως προτεσταντικό.
Το έργο της θεωρείται πολύτιμο για την ιστορία του πολιτισμού της εποχής του.
Ο Μπραντόμ ( Brantôme,1537 - 1614), στρατιωτικός και συγγραφέας, ευγενής της υψηλής αριστοκρατίας συμμετέχει στη ζωή της αυλής και συναναστρέφεται με υψηλά πρόσωπα στο βασίλειο. Χαρακτηρίστηκε ως "ελαφρύς" συγγραφέας για τη συλλογή του "Η ζωή των ευγενικών κυριών", είναι όμως και συγγραφέας χρονικών, ταξιδιωτικών ιστοριών, πολεμικών ιστοριών, βιογραφιών και απομνημονευμάτων.
Απομνημονεύματα-ιστοριογραφία
Η αυτοβιογραφία εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα στο έργο του Μονταίν αλλά επίσης εμπλουτίστηκε το παραδοσιακό είδος των βιογραφιών των μεγάλων πρωταγωνιστών της ιστορίας. Έτσι, ο Μπλαιζ ντε Μονλύκ (Blaise de Monluc, περ. 1500-1577), επικεφαλής των καθολικών στρατιών κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων, έγραψε στα Σχόλιά του, που δημοσιεύτηκαν το 1592 μετά το θάνατό του, απομνημονεύματα που αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τους ιστορικούς και συγχρόνως είναι μια ενδιαφέρουσα μορφή αυτοβιογραφίας.
Ο Ετιέν Πασκιέ (Étienne Pasquier, 1529-1615) ανάμεσα σε άλλα έργα του έγραψε το Γαλλικές έρευνες (Recherches de la France), που ήταν μια μνημειώδης συλλογή ιστορικών, πολιτικών και πολιτισμικών παρατηρήσεων. Ήταν μια εθνική ιστορία της Γαλλίας που άρχιζε όχι με την προέλευση του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά με την προέλευση της Γαλλίας από τους Γαλάτες. Βασίστηκε κυρίως στα γραπτά του Ιούλιου Καίσαρα.
Ο Ζακ Αμυό (Jacques Amyot, 1513-1593) ήταν γνωστός για τις μεταφράσεις των Λατίνων κλασικών. Μετέφρασε πολλά έργα, το δε αριστούργημά του, η μετάφραση του έργου Βίοι Παράλληλοι του Πλούταρχου(Vies des hommes illustres, 1554), επηρέασε τη σκέψη και τα συγγράμματα του 16ου αιώνα, τόσο που ο Μονταίν δήλωνε ότι "χάρη στον Αμυό έμαθαν οι σύγχρονοί του να γράφουν και να μιλούν γαλλικά.
Ο Ετιέν Πασκιέ (Étienne Pasquier, 1529-1615) ανάμεσα σε άλλα έργα του έγραψε το Γαλλικές έρευνες (Recherches de la France), που ήταν μια μνημειώδης συλλογή ιστορικών, πολιτικών και πολιτισμικών παρατηρήσεων. Ήταν μια εθνική ιστορία της Γαλλίας που άρχιζε όχι με την προέλευση του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά με την προέλευση της Γαλλίας από τους Γαλάτες. Βασίστηκε κυρίως στα γραπτά του Ιούλιου Καίσαρα.
Ο Ζακ Αμυό (Jacques Amyot, 1513-1593) ήταν γνωστός για τις μεταφράσεις των Λατίνων κλασικών. Μετέφρασε πολλά έργα, το δε αριστούργημά του, η μετάφραση του έργου Βίοι Παράλληλοι του Πλούταρχου(Vies des hommes illustres, 1554), επηρέασε τη σκέψη και τα συγγράμματα του 16ου αιώνα, τόσο που ο Μονταίν δήλωνε ότι "χάρη στον Αμυό έμαθαν οι σύγχρονοί του να γράφουν και να μιλούν γαλλικά.
Η στρατευμένη λογοτεχνία
Κατά το 16ο αιώνα, εποχή της Μεταρρύθμισης και σκληρού εμφυλίου πολέμου στη Γαλλία, πολλοί ποιητές και συγγραφείς εκδήλωσαν τα πολιτικά και θρησκευτικά πάθη τους.
Ο κύριος πολιτικός συγγραφέας της εποχής ήταν ο Ζαν Μποντέν, μια από τις κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες της εποχής των θρησκευτικών πολέμων, που στη διαμάχη ανάμεσα στους φιλοβασιλικούς και τους μεταρρυθμιστές υπερασπίσθηκε την απόλυτη μοναρχία στο έργο του Περί Πολιτείας, (De la République, 1576).
Ο σημαντικότερος συγγραφέας της αντίθετης παράταξης ήταν ο Ετιέν ντε λα Μποεσί, που στο έργο του Εναντίον ενός (Contr’un, 1576) κατακρίνει τη μοναρχική θεωρία. Έγραψε επίσης το Λόγο περί εθελοδουλείας (Discours de la servitude volontaire, 1548), μια φλογερή διακήρυξη κατά της τυραννίας.
Ένα ακόμη έργο, η Μενίππεια Σάτιρα (Satire ménippée, 1594), έργο συλλογικό, στρέφονταν κατά των Καθολικών καθώς εκείνη την εποχή θρησκεία και πολιτική ήταν τόσο στενά συνδεδεμένες.
Στην ποίηση ο Ρονσάρ, φανατικός Καθολικός,έγραψε μαχητικά έργα όπως τους Ύμνους (1555-1556) ή την Ομιλία για τη δυστυχία της εποχής (1562) και ο Αγρίππα ντ'Ωμπινιέ (1552-1630), φανατικός Προτεστάντης, έγραψε Τα τραγικά, επτά άσματα που διηγούνται τους θρησκευτικούς πολέμους.
Ο κύριος πολιτικός συγγραφέας της εποχής ήταν ο Ζαν Μποντέν, μια από τις κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες της εποχής των θρησκευτικών πολέμων, που στη διαμάχη ανάμεσα στους φιλοβασιλικούς και τους μεταρρυθμιστές υπερασπίσθηκε την απόλυτη μοναρχία στο έργο του Περί Πολιτείας, (De la République, 1576).
Ο σημαντικότερος συγγραφέας της αντίθετης παράταξης ήταν ο Ετιέν ντε λα Μποεσί, που στο έργο του Εναντίον ενός (Contr’un, 1576) κατακρίνει τη μοναρχική θεωρία. Έγραψε επίσης το Λόγο περί εθελοδουλείας (Discours de la servitude volontaire, 1548), μια φλογερή διακήρυξη κατά της τυραννίας.
Ένα ακόμη έργο, η Μενίππεια Σάτιρα (Satire ménippée, 1594), έργο συλλογικό, στρέφονταν κατά των Καθολικών καθώς εκείνη την εποχή θρησκεία και πολιτική ήταν τόσο στενά συνδεδεμένες.
Στην ποίηση ο Ρονσάρ, φανατικός Καθολικός,έγραψε μαχητικά έργα όπως τους Ύμνους (1555-1556) ή την Ομιλία για τη δυστυχία της εποχής (1562) και ο Αγρίππα ντ'Ωμπινιέ (1552-1630), φανατικός Προτεστάντης, έγραψε Τα τραγικά, επτά άσματα που διηγούνται τους θρησκευτικούς πολέμους.
Δοκίμια
Ο δοκιμιογράφος Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ανθρωπιστές. Είναι ο πατέρας του σύγχρονου δοκίμιου. Είναι επίσης ένας από τους πρώτους αυτοβιογραφικούς συγγραφείς, που επιχείρησε αυτό που πολύ αργότερα ο Ζαν Ζακ Ρουσώ θα ονομάσει ψυχολογική αυτοπεριγραφή. Μας λέει σχεδόν τα πάντα για τον εαυτό του: το ανάστημα, την υγεία, την παιδεία του(τεράστια), τα αστεία πράγματα που είδε, μια ιστορία με φαντάσματα που άκουσε πρόσφατα. Κι αυτό δίνει στο έργο του Δοκίμια ένα ύφος έντονα πραγματικό, ζωντανό, προσωπικό.
Τα Δοκίμια (Essais,1580-1588) ήταν μια τεράστια συμβολή στη λογοτεχνία. Μέσα σ' αυτά εξέφρασε τον τρόπο του σκέπτεσθαι του δεύτερου μέρους του αιώνα, ακριβώς όπως ο Ραμπελαί εξέφρασε εκείνον του πρώτου μέρους. Το συγγραφικό του ύφος διακρίνεται για την απουσία λογιοτατισμού, το πλούσιο λεξιλόγιο και τη γλαφυρότητά του.
Εύπορος ευγενής, σπούδασε νομικά, έλαβε μέρος στην τοπική αυτοδιοίκηση και μπήκε στη βασιλική αυλή. Ωστόσο, το 1571 σε ηλικία 38 ετών, αποσύρθηκε στον πύργο του, όπου αφοσιώθηκε στη μελέτη και συγγραφή. Ένας από τους κύριους λόγους της αποχώρησής του ήταν η επιθυμία του να μην πάρει θέση στους θρησκευτικούς εμφυλίους πολέμους που σπάραζαν τότε τη Γαλλία. Όσον αφορά τις πολιτικές ιδέες του, είναι υπέρ της πλήρους υποταγής στη δύναμη του βασιλιά.
Στα δοκίμιά του ο Μονταίν ασχολείται με αφηρημένα προβλήματα ηθικής ή με μια μόνο έννοια: Σκληρότητα, Δόξα, Οργή, Φόβος, Οκνηρία. Οι αναλύσεις του αποτελούν ένα κράμα φιλοσοφικού στοχασμού και προσωπικής αναπόλησης. Ο Μονταίν δεν πίστευε τίποτα πριν το δοκιμάσει και τότε πάλι το πίστευε μόνο ώσπου να νιώσει πως τον περιορίζει. Οι αγαπημένοι του ποιητές ήταν επικούρειοι και το έμβλημά του - Τι γνωρίζω;- επιβεβαίωση της φιλοσοφικής αμφιβολίας, που βασίζεται στη θέληση του ατόμου να παραμείνει εντελώς ανεξάρτητο από όλα τα συστήματα.
Τα Δοκίμια (Essais,1580-1588) ήταν μια τεράστια συμβολή στη λογοτεχνία. Μέσα σ' αυτά εξέφρασε τον τρόπο του σκέπτεσθαι του δεύτερου μέρους του αιώνα, ακριβώς όπως ο Ραμπελαί εξέφρασε εκείνον του πρώτου μέρους. Το συγγραφικό του ύφος διακρίνεται για την απουσία λογιοτατισμού, το πλούσιο λεξιλόγιο και τη γλαφυρότητά του.
Εύπορος ευγενής, σπούδασε νομικά, έλαβε μέρος στην τοπική αυτοδιοίκηση και μπήκε στη βασιλική αυλή. Ωστόσο, το 1571 σε ηλικία 38 ετών, αποσύρθηκε στον πύργο του, όπου αφοσιώθηκε στη μελέτη και συγγραφή. Ένας από τους κύριους λόγους της αποχώρησής του ήταν η επιθυμία του να μην πάρει θέση στους θρησκευτικούς εμφυλίους πολέμους που σπάραζαν τότε τη Γαλλία. Όσον αφορά τις πολιτικές ιδέες του, είναι υπέρ της πλήρους υποταγής στη δύναμη του βασιλιά.
Στα δοκίμιά του ο Μονταίν ασχολείται με αφηρημένα προβλήματα ηθικής ή με μια μόνο έννοια: Σκληρότητα, Δόξα, Οργή, Φόβος, Οκνηρία. Οι αναλύσεις του αποτελούν ένα κράμα φιλοσοφικού στοχασμού και προσωπικής αναπόλησης. Ο Μονταίν δεν πίστευε τίποτα πριν το δοκιμάσει και τότε πάλι το πίστευε μόνο ώσπου να νιώσει πως τον περιορίζει. Οι αγαπημένοι του ποιητές ήταν επικούρειοι και το έμβλημά του - Τι γνωρίζω;- επιβεβαίωση της φιλοσοφικής αμφιβολίας, που βασίζεται στη θέληση του ατόμου να παραμείνει εντελώς ανεξάρτητο από όλα τα συστήματα.
Θεολογικά συγγράμματα
Το βιβλίο στο οποίο στηρίχθηκε η γαλλική μεταρρύθμιση ήταν το έργο του Καλβίνου (Jean Calvin, 1509-1564) Διδαχές της χριστιανικής θρησκείας (Institutio religionis christianae), γραμμένο πρώτα στα λατινικά το 1536 (εκδόθηκε στη Βασιλεία, όπου είχε καταφύγει ο Καλβίνος όταν φοβήθηκε ότι θα κατηγορηθεί ως αιρετικός για τις ιδέες του), και μεταφρασμένο από τον ίδιο τον Καλβίνο στα γαλλικά το 1541. Ήταν το πρώτο μεγάλο έργο της στρατευμένης γαλλικής πεζογραφίας και άσκησε μεγάλη επιρροή στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Ο Καλβίνος αλλά και άλλοι συγγραφείς πριν από αυτόν, όπως ο ουμανιστής Ζακ Λεφέβρ ντ' Ετάπλ (Jacques Lefèvre d’Étaples, 1455 – 1536) που πρώτος μετέφρασε τη Βίβλο στα γαλλικά, είχαν καταλάβει πόση σημασία είχε να χρησιμοποιείται η γαλλική γλώσσα στον πεζό λόγο.
Ο Πιέρ Σαρόν (Pierre Charron, 1541-1603) στις πραγματείες του Οι Τρεις αλήθειες (Les Trois Vérités, 1593) και Τρία βιβλία της σοφίας (Trois livres de la sagesse) πραγματεύεται θεολογικά θέματα.
Το θέατρο
Το ρήγμα με το Μεσαίωνα ήταν πιο αισθητό στο χώρο του δράματος. Η αρχή του αιώνα είδε να συνεχίζονται τα θρησκευτικά μυστήρια, οι φάρσες και οι μωρίες αλλά από τα μισά του αιώνα άρχισαν να εκλείπουν, κυρίως επειδή τα καταδίκαζε η εκκλησία. Έκανε την εμφάνισή του ένα είδος πολιτικού θεάτρου που συνδέονταν με τους θρησκευτικούς πολέμους, ξεχασμένο σήμερα αλλά που για εκείνη την εποχή ήταν ουσιαστικά ένα νέο είδος. Σταδιακά όμως η Αναγέννηση σάρωσε κάθε απομεινάρι μεσαιωνικού δράματος. Η αλλαγή ήρθε από την Ιταλία, κυρίως με τις ιταλικές μεταφράσεις των αρχαίων κλασικών. Οι Γάλλοι Ουμανιστές άρχισαν να γράφουν τραγωδίες βασισμένες στα αρχαία πρότυπα.
Αυτή η λογοτεχνική ανανέωση υποστηρίχθηκε από συγγραφείς όπως ο Ετιέν Ζοντέλ (Étienne Jodelle,1532-1573), που έγραψε την πρώτη σύγχρονη τραγωδία στα γαλλικά και σε αλεξανδρινό στίχο, την Αιχμάλωτη Κλεοπάτρα το 1552 πριν να πέσει σε δυσμένεια και γνωρίσει τη δυστυχία. Ο Ζοντέλ παρουσίασε επίσης την πρώτη κωμωδία, Ευγένιος (1552): γραμμένο σε στίχο, το έργο ακολουθεί ιταλικά μοντέλα και τα διασκεδαστικά σημεία του προέρχονται από τη φάρσα.
Ένας από τους σημαντικότερος συγγραφείς τραγωδιών εκείνης της περιόδου ήταν ο Ρομπέρ Γκαρνιέ (1544-1590) και αντλούσε τα θέματά του από την κλασική, τη θρησκευτική και τη μεσαιωνική λογοτεχνία. Το πιο γνωστό του έργο είναι οι Εβραίες (1583), του οποίου το θέμα το άντλησε από τη βιβλική αρχαιότητα αλλά η αισθητική του ήταν στο πνεύμα του Αριστοτέλη. Επίσης, ο Γκαρνιέ επινόησε την τραγωδία με ευτυχισμένη κατάληξη - ιλαροτραγωδία - με το έργο του Βραδαμάντη το 1582. Αυστηρός καθολικός και ένθερμος μοναρχικός, ο Γκαρνιέ έδωσε με κάθε έργο του ένα ηθικό, πατριωτικό και θρησκευτικό δίδαγμα, το οποίο υπαγορευόταν σχεδόν πάντα από την ιστορική πραγματικότητα.
Άλλα ονόματα που αξίζει να αναφερθούν:
Αυτή η λογοτεχνική ανανέωση υποστηρίχθηκε από συγγραφείς όπως ο Ετιέν Ζοντέλ (Étienne Jodelle,1532-1573), που έγραψε την πρώτη σύγχρονη τραγωδία στα γαλλικά και σε αλεξανδρινό στίχο, την Αιχμάλωτη Κλεοπάτρα το 1552 πριν να πέσει σε δυσμένεια και γνωρίσει τη δυστυχία. Ο Ζοντέλ παρουσίασε επίσης την πρώτη κωμωδία, Ευγένιος (1552): γραμμένο σε στίχο, το έργο ακολουθεί ιταλικά μοντέλα και τα διασκεδαστικά σημεία του προέρχονται από τη φάρσα.
Ένας από τους σημαντικότερος συγγραφείς τραγωδιών εκείνης της περιόδου ήταν ο Ρομπέρ Γκαρνιέ (1544-1590) και αντλούσε τα θέματά του από την κλασική, τη θρησκευτική και τη μεσαιωνική λογοτεχνία. Το πιο γνωστό του έργο είναι οι Εβραίες (1583), του οποίου το θέμα το άντλησε από τη βιβλική αρχαιότητα αλλά η αισθητική του ήταν στο πνεύμα του Αριστοτέλη. Επίσης, ο Γκαρνιέ επινόησε την τραγωδία με ευτυχισμένη κατάληξη - ιλαροτραγωδία - με το έργο του Βραδαμάντη το 1582. Αυστηρός καθολικός και ένθερμος μοναρχικός, ο Γκαρνιέ έδωσε με κάθε έργο του ένα ηθικό, πατριωτικό και θρησκευτικό δίδαγμα, το οποίο υπαγορευόταν σχεδόν πάντα από την ιστορική πραγματικότητα.
Άλλα ονόματα που αξίζει να αναφερθούν:
- Αντουάν ντε Μονκρεστιάν (Montchrestien Antoine, 1575-1621),
- Αλεξάντρ Αρντύ (Alexandre Hardy, 1570-1632)) πολυγραφότατος συγγραφέας με έργα με αρχαίο θέμα όπως η Διδώ ή η Λουκρητία,
- Ζαν ντε Μαιρέ (Jean de Mairet,1604-1684).
Πηγές
Collection littéraire Lagarde & Michard, Bordas
Gilbert Highet - Η κλασική παράδοση
Βικιπαίδεια-γαλλική λογοτεχνία 16ου αιώνα
Collection littéraire Lagarde & Michard, Bordas
Gilbert Highet - Η κλασική παράδοση
Βικιπαίδεια-γαλλική λογοτεχνία 16ου αιώνα